به گزارش تحریریه، نخستین نشست علمی تخصصی با عنوان «منابع طبیعی، کشاورزی و محیط زیست در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» با همت سایت تحریریه، هسته فقه محیط زیست کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه امام صادق علیه السلام و موسسه علمی پژوهشی قصد برگزار شد. در این نشست علمی محمدتقی امانپور «عضو موسس جهاد سازندگی، معاون تحقیقات و آموزش وزارت جهاد سازندگی در دهه 70 و مدیر عامل فعلی کانون جهادگران انقلاب اسلامی» به تبیین چگونگی نقش آبخیزداری در تأمین امنیت غذایی و ایجاد اشتغال پایدار پرداخت. گزارش تفصیلی و مطالب مطرح شده توسط مدیرعامل فعلی کانون جهادگران به شرح زیر است:

آبخیزداری دانش فرمانروایی بر منابع سرزمین است

متاسفانه تعریف دقیقی و درستی از آبخیزداری نشده است و هیچ کدام از اساتید و دانشجویان، تعریف درست و صحیحی از آبخیزداری ارائه نمی دهند. این در حالی است که بهترین تعریفی که از آبخیزداری شده است در قانون رودخانه های مرزی بیان شده است؛ در این قانون در تعریف آبخیزداری چنین آمده است: آبخیزداری عبارت است از مدیریت منابع زیستی در هر حوزه آبخیز به گونه ای که امکان بهره برداری پایدار از منابع فراهم شود. با این تعریف آبخیزداری را می توان دانش فرمانروایی بر منابع سرزمین دانست. یکی از این منابع نیز آب است که در تعالیم اسلامی از آب بعنوان منشأ حیات و زندگی یاد شده است: «و جعلنا من الماء کل شی حیء»

وضعیت منابع آب در کشور

آماری که درباره وضعیت منابع آب کشور، مورد وفاق ملی و همگان است آن است که میانگین بارندگی کشور سالانه حدود 240 میلیمتر است و به لحاظ کمیت میزان نزولات سالانه حدود 400 میلیارد متر مکعب است. البته کمترین نزولات حدود 380 میلیارد متر مکعب و بالاترین آن نیز حدود 720 میلیارد متر مکعب است که هر از 70 سال اتفاق می افتد. برای نمونه سال 97-98 میزان بارش حدود 600 میلیارد متر مکعب بوده است. همچنین طبق آمار گفته شده از طرف مسئولان90 درصد به کشاورزی و حدود 10 درصد نیز به شرب و صنعت اختصاص پیدا می کند.

یک سوم تبخیر و تعریق آب در کشور قابل مهار و بهره برداری است

طبق گفته مسئولان وزارت نیرو از 400 میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر کشور، حدود 70 درصد آن به خاطر تبخیر و تعرق از دسترس خارج می شود. اینجا اختلاف دیدگاه وجود دارد که عده ای معتقدند نمی توان کاری برای 70 درصد هدررفت آب با تبخیر و تعرق انجام داد. این در حالی است که به اعتقاد ما می توان یک سوم از این میزان تبخیر را مدیریت کرد و با استفاده از فناوری های مختلف که بدان خواهیم پرداخت، این گونه آب ها را ذخیره سازی و مدیریت و مهار کرد. در این باره دانشمندان جهان به اتفاق آرا معتقدند تبخیر و تعرق تا یک سوم قابل مدیریت است، به شرط اینکه از فناوری های متنوع در این باره استفاده کنیم. اگر این آب جدید تولید شود معادلات بهم می خورد.

در کشور ما یک سوم نزولات آسمانی، چیزی در حدود 100 میلیارد متر مکعب خواهد شد که در مجموع می توان سالانه 200 میلیارد متر مکعب آب در اختیار داشت که این به معنای دو برابر شدن آب تجدید پذیر کشور و امکان افزایش جمعیت تا دو برابر و نیز افزایش محصولات کشاورزی تا دو برابر خواهد بود.

آبخیزداری و آبخوانداری؛ فناوری برای جلوگیری از تبخیر و هدررفت آب

برای نخستین بار جهاد سازندگی، از فناوری نوینی برای جلوگیری از تبخیر و ذخیره سازی نزولات کشور استفاده کرد که از آن به عنوان آبخوانداری یا پخش سیلاب یاد می شود. جهاد سازندگی این مفهوم را برای اولین بار به دنیا عرضه کرد و الان واژه آبخوانداری در لغت نامه جهانی به کار رفته و این افتخار به نام جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده است. در واقع در لغت نامه جهانی آبخوانداری همین لغتی است که جهاد سازندگی و جهادگران آن را ابداع کردند. در این باره تاکنون در کشور 38 ایستگاه تحقیقاتی آبخوانداری در کشور زیر نظر  سازمان ملل متحد راه اندازی شده است و چیزی حدود 100 میلیون دلار برای این ایستگاه ها هزینه شده است.

مدیریت جهادی؛ راز موفقیت طرح های آبخیزداری و آبخوانداری جهاد سازندگی

یکی از دلایل اصلی موفقیت طرح های آبخیزداری و آبخوانداری که توسط جهاد سازندگی در کل کشور اجرا شد، مدیریت جهادی است. متاسفانه تصور درستی از مدیریت جهادی در کشور وجود ندارد و بعضی مدیریت جهادی را به معنای کمک به کشاورزان در برداشت گندم، خانه سازی برای محرومان و غیره تصور می کنند. البته اینها خوب است ولی مدیریت جهادی در واقع به معنای ساختارسازی، نهادسازی، جریان سازی و گفتمان سازی و داشتن راه حل برای مشکلات کشور است. خوشبختانه جهاد در هر عرصه ای که ورود پیدا کرده است با نوآوری و تولید دانش مبتنی بر حل مساله کشور بوده است.  

 بهبود بهره وری کشاورزی تا دو برابر با فناوری های آبخیزداری

فناوری دوم که در مدل توسعه پایدار ملی در بخش کشاورزی حائز اهمیت است، بهبود بهره وری و راندمان تولیدات بخش کشاورزی است. آنچه توسط مسئولان جهاد کشاورزی عنوان می شود آن است که راندمان و میزان بهره وری محصولات کشاورزی در آبیاری غرقابی 35 درصد و تحت فشار حدد 50 درصد است و میانگین بهره وری حدود 40 درصد است. فناوری های پیشرفته ای در آبخیزداری وجود دارد که این میزان را می توان تا دو برابر افزایش داد یعنی راندمان به بالاتر از 80 درصد برسد. این بدان معناست که می توان تولیدات کشاورزی را تا دو برابر افزایش داد.

یکی از این فناوری های که تلفیق دانش بومی و دانش روز دنیاست، استفاده از سیستم آبیاری سفالی و کوزه ای است که این فناوری توسط جهاد سازندگی ابداع شد و یکی از افرادی که در دنیا در این زمینه صاحب نظر است دکتر شهریار باستانی است که در کرمان مشغول به دنبال انجام تحقیقات و اجرای این فناوری ها در آن منطقه است.

 استفاده از فناوری آب های نامتعارف برای تولیدات کشاورزی

فناوری دیگر برای مدیریت منابع آب در کشور، استفاده از آب های نامتعارف است. در این باره می توان فاضلاب ها و پساب ها را تصفیه کرد و از آنها در مسیر توسعه کشاورزی و صنعت استفاده کرد. طبق آمار کشور ما از 15 تا 25 میلیارد متر مکعب پساب دارد که می توان از این آب ها استفاده مجدد صورت پذیرد. همچنین می توان آب دریاها و اقیانوس را شیرین سازی کرد و در مصارف مختلف به خصوص در افزایش تولید محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار داد.

 ارتقای منابع ژنتیک گیاهی و دامی بومی

فناوری چهارم که بکارگیری آن منجر به امنیت غذایی و اشتغال خواهد شد، استفاده از منابع ژنتیک گیاهی و بومی در کشور است. باید در منابع گیاهی و دامی خود از دانش بومی استفاده کنیم و آن را اصلاح کنیم تا بازدهی بیشتری داشته باشد. درباره منابع گیاهی، ما می توانیم گیاهان مقاوم به خشکی و شوری بومی را در دستور الگوی کشت خود قرار دهیم و همچنین درباره منابع دامی نیز باید اصلاح نژاد بومی در دستور کار قرار گیرد و نباید فقط دنباله روی دیگران باشیم و همیشه از آنها تقلید کنیم.

 این تقلید هزینه های زیادی برای ما داشته است؛ مثلا یکی از کارهای تقلیدی که انجام شد واردات گاو هولشتاین و پرورش آن در کشور بود. گاو هولشتاین علیرغم اینکه میزان شیردهی خوبی دارد، ولی در مجموع گاو بسیار پرهزینه است و هزینه های زیادی برای تغذیه، نگهداری، سلامت و غیره باید صرف کرد. این در حالی است که ما می توانستیم با اصلاح نژاد بومی گاو ایرانی، هم در قیمت و به لحاظ میزان تولید شیر و هم به لحاظ سلامت (چون گاوهای بومی هر چیزی می خورند و نسبت به گاوهای خارجی بسیار مقاوم تر هستند) بهتر از گاو هولشتاین عمل کنیم که در اینصورت بسیار اقتصادی تر از گاوهای وارداتی مثل هولشتاین خواهد بود

ضرورت تولید محصولات کشاورزی در کارخانه و گلخانه

دانش بشری به این سمت پیش می رود که تولید محصول صرفا در مزرعه نباشد بلکه به کارخانه و گلخانه برود و از ماشین های صنعتی استفاده کنیم تا بتوانیم بدین وسیله محصولات کشاورزی تولید کنیم. با این فناوری ها می توانیم در دل کویر و بیابان هم محصول کشاورزی و غذا تولید کرد. البته هر یک از این رویکردها می تواند انقلابی در جهت تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی ایجاد کند. ما حداقل این پنج مدل را کار کردیم و همه اطلاعات آن نیز موجود است و امکان بررسی و بازدید از هر کدام از این فناوری هایی که یاد شد فراهم است.

گزارش از: مهدی عرفانیان

پایان/